WOJEWÓDZKI
ZWIĄZEK
PSZCZELARZY
W KRAKOWIE

Artykuły


Część I

Poradnik  początkującego  pszczelarza  cz.I

   Co roku trafiają do mnie  osoby młode, lub starsze, które deklarują chęć założenia pasieki. Czasem są już nieco  przygotowane teoretycznie i mają szereg pytań praktycznych, czasem jednak nie bardzo wiedzą nawet o co pytać. Dla tych właśnie adeptów trudnej  sztuki pszczelarstwa będziemy co miesiąc zamieszczać  podstawowe informacje potrzebne pszczelarzowi w następującym układzie :

a) ogólne informacje dot. pochodzenia, biologii i życia pszczół, pożytków pszczelich i zapylania, produktów pszczelich, chorób pszczół, pszczelarstwa ekologicznego, marketingu pszczelarskiego itp.

b) informacje praktyczne dot. zakładania pasieki, oceny wydajności pastwiska pszczelego, obsługi rodzin, wyposażenia pasieki, urządzenia pracowni, zapobiegania rójce, miodobrania, diagnozowania chorób pszczół, właściwości produktów pszczelich i ich domowego przetwórstwa

c) słowniczek pszczelarski - albowiem bartnicy i pszczelarze przez wieki wykształcili swoją oryginalną i jakże piękną  terminologię zawodową, którą warto pielęgnować i bez znajomości której trudno się porozumieć w środowisku pszczelarskim

 

                                                                                   Jan Ślósarz

a) Pochodzenie pszczół

Pszczoły – przedmiot naszego zainteresowania , a często i zachwytu, są owadami bardzo rozpowszechnionym w przyrodzie.

W świecie istnieje 25-30 tysięcy gatunków pszczół. W Polsce doliczono się ponad 500 ich gatunków. Do grupy tej /nadrodziny/  zaliczają się oprócz naszej pszczoły miodnej  także rozliczne gatunki pszczół samotnic, często bardzo wysoko wyspecjalizowanych zapylaczy, a także trzmiele.

Wszystkie pszczoły wyróżniają się swoistymi upodobaniami kulinarnymi. Mianowicie gardzą one pokarmem mięsnym, a żywią się tylko nektarem i pyłkiem, ewentualnie spadzią produkowanymi przez świat  roślinny. Tym właśnie  różnią się np. od podobnych z wyglądu  os, czy  szerszeni będących drapieżnymi mięsożercami.

Niektóre pszczoły potrafią  tworzyć  rodziny o różnym  stopniu organizacji. Najdoskonalszą organizacją życia społecznego odznacza się właśnie  pszczoła miodna, której rodzina trwać może latami, potrafi się rozmnażać, gromadzić zapasy na zimę, wychowywać nowe pokolenia itd.

Pszczoła miodna jest gatunkiem niezmiernie starym w porównaniu z człowiekiem.  Najstarsze , kopalne szczątki  praczłowieka  liczą sobie najwyżej 2-3 miliony lat, zaś pszczoła ukształtowana tak,  jak  dzisiaj ją znamy, istniała na ziemi już 70-80 milionów lat temu. Była więc współczesna dinozaurom i przetrwała ich zagładę przed 65 milionami lat.  Wiadomo zresztą , że istniała już wiele dziesiątków milionów lat wcześniej. Była jednak wtedy owadem drapieżnym. Dopiero,  kiedy na ziemi pojawiły się rośliny kwitnące, pszczoła dostosowała się do możliwości wykorzystania nektaru i pyłku,  zaś rośliny „nauczyły się” wykorzystywać te owady do zapylania. Ten proces zwany koewolucją trwający  niewyobrażalnie długo, bo kilkadziesiąt  milionów lat,  polegał na zmianach w budowie roślin /tworzeniu barwnych i pachnących kwiatów, gruczołów produkujących nektar itd./   oraz jednoczesnych zmianach w budowie  i zachowaniu tych  „prapszczół” /powstawaniu organów umożliwiających zbiór nektaru i pyłku, specjalizacji zmysłów w kierunku ułatwienia poszukiwania pożytku, zmiana sposobu odżywiania itp.

To, jak  pszczoły przetrwały tak niezmiernie długi  okres czasu obfitujący przecież w radykalne zmiany klimatyczne, a nawet jak wiemy w katastrofy kosmiczne, skutkujące masowym wymieraniem  gatunków jest dla nas tajemnicą. Tym większy jednak  nasz szacunek i podziw dla tego delikatnego wydawałoby się owada.

Zadziwiający świat pszczół  zawsze fascynował  człowieka, był dla niego krainą zagadkową i pociągającą zarazem.  Dziś, dzięki odkryciom naukowym wiemy coraz więcej o tym niezwykłym  społeczeństwie owadów, zawsze jednak pozostanie pewność, że nigdy tak naprawdę i do końca nie poznamy jego tajemnic – jednej z tajemnic Stworzenia.

b) Zakładanie pasieki-planowanie.

Przy planowaniu  założenia własnej pasieki trzeba wpierw ustalić , czy pasieka ta będzie stanowić dla nas tylko hobby, czy też ma dać pewien dodatkowy dochód, a może z czasem pszczelarstwo stanie się  naszym zawodem, sposobem na życie.

Jeśli decydujemy się na pasiekę typowo amatorską, hobbystyczną zalecałbym jej wielkość przynajmniej 5-10 pni. Wynika to z faktu, że  do każdej pasieki niezależnie jakiej będzie wielkości dokupić musimy sprzęt dodatkowy, z którego najdroższa jest miodarka. Jej wartość przewyższa często wartość kilku uli. Trzeba też urządzić jakąś, choćby niewielką pracownię pasieczną. Ponadto rozpoczynanie gospodarzenia od 1-2 uli jest często ryzykowne. Przy błędach  jakie są w początkowym okresie nieuniknione, można stracić np. podczas zimowli całą pasiekę. Nadchodzi wtedy zniechęcenie, nie ma materiału własnego do odbudowy, wszystko trzeba zaczynać od początku. Poza tym nakłady pracy przy obsłudze pasieki  2-3 pniowej  i   10 pniowej, po zdobyciu pewnej wprawy są praktycznie porównywalne, zwłaszcza, że w każdym wypadku trzeba  dokonać czynności przygotowawczych,  a więc przygotowania sprzętu, ramek, rozpalenia podkurzacza, czasem dojazdu do pasieki.

Następnie  należy dokonać wyboru  miejsca w jakim stanie pasieka.  Pasieka amatorska z samego założenia  mająca dać właścicielowi  przyjemność obcowania z pszczołami na co dzień, powinna być pasieką przydomową. Mniejszą uwagę zwracamy w tym wypadku na zasobność pastwiska pszczelego.

Dokonując tego wyboru musimy jednak wziąć pod rozwagę fakt, że pszczoły mogą być uciążliwe, a nawet niebezpieczne dla domowników i sąsiadów.

Brak na razie jednoznacznych przepisów, przyjmuje się jednak zwyczajowo, że pasieka powinna być oddalona od granicy z sąsiadem lub uczęszczanej drogi co najmniej o 10 m. Jeśli nie można spełnić tego wymogu  należy odgrodzić ją szczelnym płotem, lub żywopłotem o wysokości co najmniej 3 m.

Jeśli planujemy założenie większej,  półzawodowej  pasieki  powinniśmy zacząć od starannego wyboru  lokalizacji, w tym  od oceny zasobności  środowiska i ewentualnej konkurencji w postaci innych  istniejących już pasiek w okolicy.

c)  Słowniczek

Rodzina pszczela – tworzy ją matka wraz ze swym potomstwem: robotnicami i trutniami /w sezonie/. Potocznie i zamiennie rodzinę nazywa się także rojem

Ul - pomieszczenie dla pszczół  zbudowane przez człowieka z różnych materiałów

Pień - tak potocznie określamy  ul zasiedlony przez rodzinę pszczelą.

Zimowla - okres w którym rodzina tworzy kłąb zimowy i nie opuszcza ula

                  Zimowlę kończy  pierwszy wiosenny oblot.

Kłąb - kuliste skupisko pszczół wokół matki tworzone w okresie zimy, lub w czasie rójki

Miodarka - wirówka służąca do odwirowywania miodu z ramek

Pasieka -  pierwotnie – miejsce, gdzie wycięto las. Obecnie tą nazwą określamyteren na którym stoją ule,  pracownia i urządzenia pasieczne

Barć – naturalne, lub przygotowane przez człowieka pomieszczenie dla pszczółw żywym , rosnącym drzewie

Bartnictwo – gospodarowanie w barciach, było poprzednikiem dzisiejszego pszczelarstwa

Kószka - ul słomiany w postaci walca lub dzwonu. Używany w Polsce od czasów piastowskich

Kłoda – ul wydrążony  w pniu drzewnym. W zależności od sposobu ustawienia w pasiece mogła być leżakiem lub stojakiem

Oblot - loty pszczół  w pobliżu ula nie związane ze zbiorem pożytku

             0. oczyszczający - po zimowli

             0. orientacyjny – wykonywany przez młode pszczoły po raz pierwszy opuszczające swój ul

Czerwienie – składanie przez matkę jajeczek do komórek plastra

Wylotek – inaczej oczko – otwór przez który pszczoły opuszczają ul

Pastwisko pszczele - zbiorowisko roślinne znajdujące się w zasięgu efektywnego lotu pszczół (w promieniu 1.5 - 2 km od pasieki)

Powałka – część ula zamykająca gniazdo  od góry. Składa się 2-4 deseczek, lub też w ulach styropianowych jest jednolitą płytą styropianową